Garnwerd als decor voor de toekomst
Het was fris die dag. Te fris voor alleen een shirt en jasje, maar het stond goed op camera. Dus vertelde ik met een lichte bibber over een regionaal gewortelde samenleving. Over lokale gemeenschappen, huisje-tuintje-boompje, en producten van het land in de winkel om de hoek.

Het waren de eerste shots voor een inmiddels veel bekeken explainer “Is Nederland Vol?”. Op uitnodiging van De Universiteit van Nederland bespreek ik in deze video op basis van scenario’s hoe ons land zich ruimtelijk zou kunnen ontwikkelen. Wat zie ik als de kracht van scenario’s en welke lessen trek ik uit het gebruik ervan in de video?

Verbeelding brengt de toekomst dichtbij
Het pittoreske Garnwerd, met 400 inwoners, een molen en gelegen aan het Reitdiep, was het perfecte decor voor de opname. “Een trekker!”, riep de productieleider enthousiast. Het plaatje klopte. Toekomst verbeelden begint met gevoel en emotie. Hoe ziet mijn straat eruit, wat ruik ik, maakt deze toekomst me blij of juist ongerust? Die beelden helpen ons de toekomst voor ons te zien. Pas daarna volgt de vraag: wat brengt die toekomst dichterbij en wat doe ik daar nu voor?

Voorstellingsvermogen oprekken
Scenario’s helpen dat voorstellingsvermogen op te rekken. Ze maken los van wat we kennen. De toekomstbeelden van het PBL doen dat volop: vliegreizen vervangen door holoshows, energie van zeeboerderijen, of winkelen met planeetpunten. Ook laten scenario’s zien dat we veranderingen op verschillende manieren kunnen benaderen. Betaalbare woningen? Door hoogbouw bij ov-knooppunten of juist twee-onder-een-kappers in dorpen. Bescherming tegen zeespiegelstijging? Met hogere dijken of drijvende wijken. Scenario’s maken het voorstelbaar en vragen soms om te breken met wat we gewend zijn.

Ruimtelijke toekomst is een keuze
Scenario’s tonen ook dat de ruimtelijke toekomst een keuze is. Wie krijgt ruimte? Wat maken we mogelijk? Voor landbouw, natuur, wonen of wateropvang? De toekomst is geen vaststaand feit, maar een kwestie van keuzes maken. Onzekerheid blijft, natuurlijk. Voorstellen is geen voorspellen. Technologische doorbraken, geopolitiek of veranderende normen kunnen de toekomst radicaal kantelen. Toch zijn scenario’s waardevol. Ze dwingen tot nadenken over de lange termijn. Waar maken we ruimte voor? En wat moet wijken?

Scenario’s bespreken met inwoners
Hoe bespreek je scenario’s met een breed publiek? De video die we maakten over de toekomstige inrichting van Nederland leverde drie lessen op:

1. Inzicht in ruimtegebruik
   Een gesprek begint met inzicht geven. Dat landbouw veel grond vraagt en we gemiddeld 53 m2 woonruimte per persoon hebben, was voor kijkers een eye-opener. Hoe we ruimte in Nederland verdelen is een keuze, maar dat realiseren mensen zich vaak niet.
2. Kritiek en ideeën van inwoners
   Mensen zijn kritisch op de huidige ruimtelijke verdeling en komen ook met alternatieven. Scenario’s blijken een goede aanleiding voor een democratisch gesprek over de toekomst. Dit soort beraadslaging is hard nodig. Nu sneuvelt langetermijnbeleid vaak op de korte termijn van incidentenpolitiek.
3. Kracht van mediaverhalen
   De video over ‘Is Nederland vol?’ werd opgepikt door radio en tv. Simpele vragen en mijlpalen, zoals ‘18 miljoen inwoners’, werken als haakje. Ze maken duidelijk dat ruimtelijke ordening geen technische puzzel is, maar een politieke vraag die ons allemaal raakt.