Stap voor stap scenario-denken
Vanuit het Planbureau voor de Leefomgeving hebben we beleidsmakers in werkplaatsen stap voor stap meegenomen in het scenario-denken. Dit gebeurde vanuit de vraag ‘Hoe zet ik scenario’s in bij het maken of actualiseren van een omgevingsvisie?’. Na afloop hoorde ik dat deelnemers de ateliers als een cadeau ervoeren. Theorie en praktijk kwamen er aan de orde en mensen leerden van elkaars oplossingen. Hierbij kwamen ook heel praktische vragen aan bod, zoals ‘Hoe overtuig ik mijn wethouder?'.

Voor iedereen die de ateliers heeft gemist óf het nog eens wil nalezen, maken we momenteel een handreiking. Een handreiking doet suggesties voor scenario-denken, maar schrijft niet voor zoals een handleiding. We presenteren de handreiking op het symposium Ruimtelijke Verkenning on Tour – scenario’s voor omgevingsvisies op woensdagmiddag 22 januari 2025 in Den Haag. De handreiking is dan ook via de website te downloaden.

Op alle niveaus
Scenario-denken om tot een krachtige omgevingsvisie te komen is niet alleen weggelegd voor de ministeries. Het wordt op alle niveaus ingezet, ook door provincies en gemeenten. Zo pakte een grotere gemeente als Zwolle uit met een sfeervolle huiskamer en een toekomstfestival om inwoners bij de omgevingsvisie te betrekken. Een dorp als Cranendonck gebruikt veel minder middelen door persoonlijk de dorpskernen langs te gaan en de bewoners een omgevingspuzzel te laten maken. Beide aanpakken zijn goed en dienen hun doel: op een samenhangende manier met alle belanghebbenden naar mogelijke en gewenste toekomsten te kijken.

Van droom naar daad
Door op toekomstige opgaven te anticiperen en alternatieve oplossingen te verkennen vermindert scenario-denken het risico van jumping to conclusions. Soms wordt te snel een doel geformuleerd (‘er moet een aantal van X woningen worden gebouwd’) zonder stil te staan bij de onzekerheid over de toekomstige vraag naar woningen, de effecten op de omgeving en de vraag welke marktsegmenten ermee worden bediend. Zonder gebruik van scenario’s wordt de oplossing van nu gemakkelijk het probleem voor later of wordt een visie een droombeeld met te hoge ambities zonder aandacht voor de realisering ervan. Dat is zonde.

Sterker en realistischer beleid
Scenario-denken maakt een einde aan vrijblijvende gesprekken. Recent hoorde ik dat een gemeente eindeloos discussieert met haar buurgemeenten over vraagstukken die de gemeentegrens overstijgen, zoals wonen, werken en water. Zonder knopen door te hakken, waardoor de frustratie groeide. Tijdens de PBL-werkplaats werd via het werken met scenario’s een meer concrete en effectieve aanpak op een rij gezet, aldus de ambtenaar. Een beleidsvisie is dan geen wensdenken meer, maar wordt een concrete en praktische aanpak om de gestelde ambities te verwezenlijken.

Vaak zien we gemeenten of provincie worstelen met hun rol. Zijn we leidend of dienend, verbindend of toezichthoudend? Wat verwachten anderen van ons? Ook dit wordt besproken in de scenario’s, waarbij we zeker niet zullen dicteren welke rol moet worden gekozen, maar wel uitleggen wat de mogelijkheden en beperkingen zijn. Dat maakt taken en verantwoordelijkheden helder.

Slim omdenken
Bij scenario-denken gaat het niet om of-of, maar om en-en. Als je een voorkeur hebt voor één scenario, laat dan de andere niet links liggen: dan loop je kans om interessante ideeën te missen die misschien voor jouw situatie heel toepasselijk en bruikbaar zijn.

We hebben in Nederland te maken met stevige vraagstukken, zoals als het omgaan met weersextremen, de teruggang van de natuur en het realiseren van de energietransitie. Maar ook de economische vooruitzichten en het politieke klimaat hebben grote invloed op onze leefomgeving. Al deze vraagstukken hangen met elkaar samen en juist daar biedt scenario-denken een grote meerwaarde. Door zwart-wit denken te vermijden en ons op meer vraagstukken te richten, kunnen we met slim omdenken twee vliegen in één klap slaan.

De beste oplossingen zijn niet de uitersten, maar liggen er tussenin.